ZA GRANICĄ SZTUKI
Artyści-emigranci: uciekinierzy, wygnańcy, dobrowolni rezydenci, obywatele świata… ?

Londyńczyk: Marek Żuławski
Sławomir Majoch (Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu)
14 stycznia 2015, godz. 17:30 | Infobox w Gdyni

Wyjątkowy malarz i autor plakatów, które zna każdy Polak. Bohaterem kolejnego spotkania w cyklu „Za granicą sztuki” będzie Marek Żuławski, jeden z najważniejszych polskich artystów XX wieku tworzących poza graniami Polski. O jego twórczości opowie Sławomir Majoch, kurator zbiorów Muzeum Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu.

Muzeum Emigracji w Gdyni już po raz drugi kieruje się „Za granicę sztuki”, zapraszając na spotkania z postaciami wybitnych znanych, ale i mniej rozpoznawalnych, artystów-emigrantów. Cykl ośmiu wykładów przybliża artystyczne koleje losu twórców, którzy dobrowolnie wybrali, bądź też zmuszeni byli wybrać, życie poza Polską, śledząc ich wpływ na sztukę polską i światową.

Podobnie, jak to miało miejsce w poprzedniej edycji cieszących się dużą popularnością wykładów, wśród bohaterów pojawią się artyści różnych czasów, stylów i mediów. Do poprowadzenia prelekcji zaprosiliśmy wybitnych specjalistów z całej Polski, szczególnie związanych ze swoimi bohaterami – będą to historycy sztuki, kuratorzy wystaw oraz autorzy publikacji monograficznych. Dzięki temu każda opowieść zyska dodatkowy, osobisty wymiar i stanie się wyjątkową ekskursją śladami twórców. Wykłady skierowane są do szerokiej publiczności, mają otwartą, nieakademicką formułę i popularyzatorski charakter. Drugą edycję cyklu „Za granicą sztuki”, 22 października zainaugurował wykład dr Huberta Bilewicza poświęcony Tamarze Łempickiej.

Marek Żuławski

Marek Żuławski urodził się w 1908 r. Rzymie; dorastał w zakopiańskim, a następnie toruńskim środowisku bohemy artystycznej (w domu bywali m.in. Witkacy, Tymon Niesiołowski, Stanisław Przybyszewski i Bronisław Malinowski). Ukończył warszawską Szkolę Sztuk Pięknych, uzyskując dyplom z malarstwa (1933), a rok później z malarstwa dekoracyjnego. W 1935 r. wyjechał na stypendium do Paryża, a potem do Londynu, gdzie pozostał aż do śmierci w 1985 r.

Obok malarstwa sztalugowego i monumentalnego uprawiał grafikę (jest autorem słynnego plakatu Poland: First to fight) i rzeźbił. Był także pisarzem oraz krytykiem sztuki; współpracował z polską sekcją radia BBC. Opublikował w 1944 r. wspólnie z Tadeuszem P. Potworowskim „Polish Artists in Great Britain” – pierwszą tego typu publikację w języku angielskim, i samodzielnie: „Dawn, Noon and Night” (1958), „Od Hogartha do Bacona” (1973), „Romantyzm, klasycyzm i z powrotem” (1976) oraz „Studium do autoportretu” (t. 1: 1980, t. 2: 1990, t. 1-3: 2009). Należy do najważniejszych polskich artystów XX w. tworzących poza granicami.

W twórczości artystycznej i literackiej był szczery do bólu. W jego pracach plastycznych, centralnym punktem zainteresowania był człowiek skonfliktowany z otaczającą go rzeczywistością, przedstawiany często jako jednostka ukazana w większej społeczności, uwikłana w codzienną monotonię życia. Malował oschłe martwe natury, przejmujące obrazy o tematyce religijnej (cykl Ecce Homo wystawiony w londyńskiej Tate Gallery) , przesycone zmysłowością akty kobiet oraz tematy mitologiczne, które były tylko pretekstem do ukazania niepokojów i tęsknot (Orestes, Gilgamesz). Miał dwadzieścia sześć wystaw indywidualnych m.in. w warszawskim Muzeum Narodowym (1946) i Galerii Zachęta (1956) oraz uczestniczył w ponad stu pięćdziesięciu wystawach zbiorowych.

W tekstach bezlitośnie krytykował płytkość współczesnej sztuki i rozprawiał się z mitem emigranta pisząc, że emigracja może, co najwyżej, przechować to, co wyniosła z kraju. Sam uważał się za obywatela świata.

Podczas spotkania dowiemy się m.in. o jego relacjach z Witkacym, Niesiołowskim oraz Przybyszewskim, o tym, czy prawdą jest, że uczył Tadeusza Trepkowskiego sztuki plakatu, co robił przed wojną w Gdyni i czemu po wojnie nie objął katedry sopockiej PWSSP, po co zadzwonił do Cyrankiewicza, dlaczego namalował obraz „Ucieczka od Potworowskiego” i jakie więzy łączą go z Andrzejem Żuławskim.

Sławomir Majoch – historyk sztuki i muzealnik; kurator zbiorów Muzeum Uniwersyteckiego w Toruniu oraz wykładowca uniwersytecki; autor ponad dwudziestu wystaw, w tym monografii artystów emigracyjnych m.in. Izabelli Godlewskiej de Aranda (Muzeum Narodowe w Krakowie, Museo de Cádiz) i Marka Żuławskiego (Muzeum Okręgowe w Bydgoszczy, Lietuvos Dailes Muziejaus w Kłajpedzie). Jest autorem publikacji o sztuce dawnej i polskich artystach emigracyjnych (hasła dla Encyklopedii polskiej emigracji i Polonii, prace m.in. o Marku Żuławskim, Izabelli Godlewskiej de Aranda, Aleksandrze Wernerze, Leonie Piesowockim, polskich artystach w Paryżu), redaktorem czterech książek (m.in. Szymona Bojko „Z polskim rodowodem. Artyści polscy i amerykańscy polskiego pochodzenia w sztuce Stanów Zjednoczonych 1900-1980″) oraz współredaktorem Catalogues of the Collection from the University Museum in Toruń.

PROGRAM WYKŁADÓW „ZA GRANICĄ SZTUKI”

Poczynając od października 2014 aż do czerwca 2015 wykłady odbywają się w raz w miesiącu miesiąca w godz. 17.30-19.00 w InfoBoxie w Gdyni .

1. Tamara Łempicka (1898-1980), dr Hubert Bilewicz, Uniwersytet Gdański, 22.10
2. Wojciech Fangor (1922), Ewa Gorządek CSW Warszawa 13.11
3. Jan Lebenstein (1930-1999), Magdalena Szafkowska Muzeum Narodowe we Wrocławiu 10.12
4. Marek Żuławski (1908 -1985), Sławomir Majoch, Muzeum UMK w Toruniu 14.01
5. Roman Opałka (1931-2011), dr hab. Joanna Sosnowska, Instytut Sztuki PAN w Warszawie 11.02
6. Zbigniew Rybczyński (1949), dr hab. Paweł Sitkiewicz Uniwersytet Gdański 11.03
7. Piotr Uklański (1968), dr Łukasz Ronduda CSW Warszawa 8.04
8. Krzysztof Bednarski (1953), prof. Waldemar Baraniewski, Akademia Sztuk Pięknych w Warszawie 18.06

O drugiej edycji projektu ZA GRANICĄ SZTUKI mówi dr Hubert Bilewicz, autor koncepcji i programu merytorycznego cyklu:

„Czy artyści-emigranci, to ci, którzy musieli czy ci, którzy chcieli wyjechać? A może też ci, którzy mogli wyjechać? Rozpoczynamy w Muzeum Emigracji w Gdyni drugą edycję cyklu wykładów poświęconych sylwetkom polskich emigrantów – artystów. Ambiwalencja ich statusu, kondycji i motywacji jest kłopotliwa, lecz może stanowić szczególny walor narracji o skomplikowanych czy zapętlonych losach artystów – Polaków czy artystów w ogóle. Jedni byli skazani na wyjazd, inni to dobrowolni wygnańcy. Istotne jest, że kwestia polskiej obecności w nowoczesnej sztuce światowej zawiera w sobie pytania o zakres oraz rangę partycypacji polskich artystów w międzynarodowym obiegu sztuki, jak również pytania o charakter i zasięg recepcji sztuki polskiej. W szczególności dotyczy to artystów- emigrantów, których życie i twórczość rozpięte były między Polską a światem; artystów ciekawych świata, a jednocześnie targanych tęsknotami; asymilujących się w nowych środowiskach bądź wyalienowanych; pozostających za granicą lub wielokrotnie powracających; obywateli świata… Kosmopolityczna bądź internacjonalna formuła życia artystycznego nakładała się na geopolityczne czy narodowe uwikłania, lokalne doświadczenia czy wreszcie indywidualne losy. Choć sztuka współczesna nie posiada już granic, to dwudziestowieczne życie artystyczne określały jednak rozliczne granice: państwowe, środowiskowe, pokoleniowe, ideowe, stylistyczne… Migracje były również motorem życia artystycznego (mobilność i wolność wpisana była bowiem w formułę twórczą). Emigracja bowiem wydaje się być nieodłącznym czynnikiem pamięci i tożsamości narodowej”.

Hubert Bilewicz – historyk sztuki, nauczyciel akademicki, edukator. Pracuje w Instytucie Historii Sztuki Uniwersytetu Gdańskiego. Zajmuje się badawczo m.in. historią szkoły sopockiej i gdańskiego środowiska artystycznego po 1945 roku. Interesują go zwłaszcza rozmaite (artystyczne i pozaartystyczne) uwikłania sztuki.