Paweł Althamer, „Retrospektywa”, instalacja, 2008
Edycja 38/XXV, sygnowana i numerowana.
Dzięki uprzejmości Fundacji Galerii Foksal.
Czy w podręcznym bagażu można zmieścić swoje dotychczasowe życie, swoją aktywność, doświadczenia i duchowość? Czy można ten bagaż zamknąć i zabrać w dalszą drogę? Co się wydarzy, gdy otworzymy bagaż w nowej rzeczywistości?
W niewielkich rozmiarów walizce Paweł Althamer umieścił 12 rzeźb – autoportretów. Miniaturowe postaci, tłocząc się w ciasnej przestrzeni przeznaczonej na przedmioty osobiste, frapują swą ruchliwością, uchwycone w kluczowych dla artysty momentach. Althamer staje się częścią własnego medium, zarówno w sensie fizycznym, jak i duchowym. Walizka, przedmiot osobisty, niezbędny w podróży i praktyczny, to także charakterystyczny motyw jego twórczości, szkatułka, skrywająca miniaturowe modele rzeczywistości.
Każdego dnia przybywają do nas emigranci, uciekinierzy, nomadzi. Jaki jest ich duchowy dobytek, co chcą zachować, co obawiają się stracić?
Yael Bartana, „Deklaracja”, instalacja audiowizualna, 2006, 7 min 30 sek
Na południowym wybrzeżu Tel Awiwu powiewa na Skale Andromedy flaga Izraela. Znajduje się tutaj niewidzialna granica pomiędzy żydowskim miastem a Jaffą, która na mocy nigdy niezrealizowanej rezolucji ONZ miała należeć do państwa arabskiego. Miejsce to przywołuje postać z greckiego mitu, w którym rodzice poświęcają Andromedę, aby ocalić królestwo po tym, jak jej matka zgrzeszyła pychą.
Młody mężczyzna wiezie łodzią drzewko oliwne, symbol życia i pokoju, zarówno dla Palestyńczyków, jak i Izraelczyków. Zastępuje nim flagę Izraela. Działanie, utrwalone w formie wideodokumentacji, staje się deklaracją artystki znanej z krytycznego stosunku do rzeczywistości politycznej Izraela. Bartana dokonuje tego aktu w konkretnej przestrzeni i czasie, ale także w wymiarze symbolicznym przywołuje sytuację, w której jeden symbol narodowy zastępuje się innym. Konsekwencje takiego zabiegu mogą realnie wpłynąć na losy ludzi zależnych od geopolitycznych konfliktów, dzieląc ich murem, upokarzając i zmuszając do ucieczki.
Honorata Martin, „Narysowane”, rysunek, 2016
„Narysowane” pozwalają przemierzyć industrialne przestrzenie gdyńskiego portu alternatywnym szlakiem spacerowym. Cykl rysunków Martin umieszczony w nieoczywistych miejscach stanowi osobisty komentarz artystki do ważnych w jej twórczości kwestii migracji, nomadyzmu czy przesiedleń. To także refleksja nad doznaniami, jakie wiążą się z migrowaniem: lękiem przed opuszczeniem domu, brakiem przynależności, zasiedlaniem i oswajaniem nowych obszarów, odrzuceniem i wykluczeniem. „Narysowane” to historie ludzi i miejsc, które zostały zapisane i utrwalone w pamięci artystki.
Praca przygotowana w ramach projektu „Migracje | Kreacje 2″.
Wilhelm Sasnal, „Ocean Noc”, instalacja, 2016
W perspektywie ulicy Polskiej, wzdłuż jej biegu ku wyjściu z portu, Wilhelm Sasnal umieścił instalację w formie monumentalnych liter, układających się w napis „Ocean Noc”.
„Ocean Noc” to poetyckie odniesienie do uczucia niepewności artysty w obliczu nadchodzącej, bezpowrotnej podróży, będącej ucieczką przed narodowymi i tożsamościowymi uprzedzeniami. Mimo iż jest to podróż do świata otwartego niczym ocean, to wciąż pozostaje przymusową emigracją. Sasnal w swojej twórczości wielokrotnie podejmuje trudne i ważkie tematy dotyczące polskiej historii i tożsamości narodowej, przeplatając je z wątkami swoich osobistych przeżyć, lęków i fascynacji, starając się skomentować otaczającą go rzeczywistość przy użyciu różnych form artystycznego wyrazu.
Praca przygotowana w ramach projektu „Migracje | Kreacje 2″.
Łukasz Surowiec, „кіоск”, instalacja, 2016
Współpraca: Marta Romankiv, Oleksandra Ovsyannikova
Tytułowa instalacja to odrestaurowany kiosk zaopatrzony w paczki papierosów, wzorowanych na tych sprowadzanych nielegalnie z Ukrainy. Bohaterami projektu Surowca są studenci ukraińscy, którzy razem z artystą będą skręcać papierosy, jednocześnie swoją pracą zarabiając na opłacenie semestru nauki w Polsce.
Inicjatywa łączy przeszłość z teraźniejszością i opiera się doświadczeniach związanych z kontrabandą graniczną. Z jednej strony przypomina czasy PRL-u, kiedy to Polacy pożądając dóbr luksusowych dostępnych jedynie na Zachodzie, migrowali, rozwijając wraz z zagranicznymi handlarzami nielegalną sprzedaż odzieży, sprzętów RTV czy żywności. Z drugiej strony papierosowy kiosk odnosi się do przestępstw granicznych – przemytu alkoholu i wyrobów tytoniowych przez obywateli krajów Bloku Wschodniego, którzy, chcąc zarobić na przysłowiowy chleb, ryzykowali nie tylko konflikt z prawem, ale czasami własne życie. Współczesny przemyt przyjął zupełnie inną formę i to raczej Polacy są teraz odbiorcami kontrabandy, np. papierosów ze Wschodu.
Projekt „кіоск” przewrotnie wykorzystuje lukę prawną, która pozwala na sprzedaż wyrobów tytoniowych bez akcyzy jedynie w postaci ręcznie skręcanych papierosów „kolekcjonerskich” – ukraińscy studenci, pod pozorem kontrabandy, będą skręcać papierosy z ekologicznego substytutu tytoniu. Ta słabo opłacalna praca wskazuje na duże trudności w ponoszeniu przez nich dodatkowych kosztów edukacji w Polsce, mimo deklarowanej przez polskich polityków w toku konfliktu rosyjsko-ukraińskiego potrzeby kształcenia u nas obywateli Ukrainy. „кіоск” to również symbol spotkań polsko-ukraińskich, gdzie w wyniku wciąż kwitnącego handlu przygranicznego mieszają się tradycja, kultura, język.
Praca przygotowana w ramach projektu „Migracje | Kreacje 2″.
Krzysztof Wodiczko, „Goście”, 2009
Bohaterami wideoinstalacji przygotowanej do Pawilonu Polskiego w ramach 53. Biennale Sztuki w Wenecji są imigranci, którzy nie będąc „u siebie” pozostają „wiecznymi gośćmi”. Pozbawieni praw, niemi i niewidoczni, otrzymują możliwość wypowiedzenia się i zaznaczenia swojej obecności w przestrzeni publicznej.
Projekcja unaocznia to, co dzieje się za iluzją okien – sceny przedstawiają imigrantów wykonujących różne prace, myjących okna, sprzątających, chwilami odpoczywających, rozmawiających ze sobą, oczekujących na pracę, wymieniających uwagi na temat trudnej sytuacji egzystencjalnej, niemożności dostania pracy, kłopotów z legalizacją pobytu.
Widoczność poszczególnych postaci jest dość ograniczona, lekko zamglony charakter obrazów ogranicza czytelność postaci i scen rozgrywających się za szybami. Gra z widzialnością imigrantów, znajdujących się niemal „na wyciągnięcie ręki” i jednocześnie „po drugiej stronie”, za oknami zamazującymi ich wizerunki, odsyła do dwuznacznego statusu imigrantów, ich społecznej niewidzialności.
Praca porusza jeden z najbardziej palących problemów współczesnego świata, zarówno w skali globalnej, jak w ramach Zjednoczonej Europy i polityki unijnej, w której dyskurs akceptacji i legalizacji łączy się z procedurami regulacji ruchów migracyjnych.
W realizacji projektu wzięli udział imigranci przebywający w Polsce i we Włoszech, pochodzący z różnych regionów świata: Czeczenii, Ukrainy, Wietnamu, Rumunii, Sri Lanki, Libii, Bangladeszu, Pakistanu, Maroka.
Pierwsza wersja projekcji była prezentowana w 2009 roku w Pawilonie Polskim na Biennale Sztuki w Wenecji, druga wersja w Borusan Contemporary w Stambule w 2015.
Kuratorka projektu: Bożena Czubak