ZA GRANICĄ SZTUKI
Artyści-emigranci: uciekinierzy, wygnańcy, dobrowolni rezydenci, obywatele świata… ?
OPAŁKA 1965/ 1- ∞
Joanna M. Sosnowska (Instytut Sztuki PAN w Warszawie)
11 lutego 2015, godz. 17:30 | Infobox w Gdyni

Był autorem jednego z najbardziej oryginalnych i radykalnych projektów artystycznych XX wieku. Jego „obrazy liczone” – kontemplujące czas i przemijalność ludzkiego życia osiągnęły niespotykane w polskiej sztuce ceny. Bohaterem kolejnego spotkania w cyklu „Za granicą sztuki” będzie Roman Opałka – wybitny polski artysta malarz, przez dziesięciolecia związany z Francją. O jego życiu i twórczości opowie profesor Joanna Sosnowska, historyk sztuki w Instytucie Sztuki PAN w Warszawie.

Muzeum Emigracji w Gdyni już po raz drugi kieruje się „Za granicę sztuki”, zapraszając na spotkania z postaciami wybitnych znanych, ale i mniej rozpoznawalnych, artystów-emigrantów. Cykl ośmiu wykładów przybliża artystyczne koleje losu twórców, którzy dobrowolnie wybrali, bądź też zmuszeni byli wybrać, życie poza Polską, śledząc ich wpływ na sztukę polską i światową.

Podobnie, jak to miało miejsce w poprzedniej edycji cieszących się dużą popularnością wykładów, wśród bohaterów pojawią się artyści różnych czasów, stylów i mediów. Do poprowadzenia prelekcji zaprosiliśmy wybitnych specjalistów z całej Polski, szczególnie związanych ze swoimi bohaterami – będą to historycy sztuki, kuratorzy wystaw oraz autorzy publikacji monograficznych. Dzięki temu każda opowieść zyska dodatkowy, osobisty wymiar i stanie się wyjątkową ekskursją śladami twórców. Wykłady skierowane są do szerokiej publiczności, mają otwartą, nieakademicką formułę i popularyzatorski charakter. Drugą edycję cyklu „Za granicą sztuki”, 22 października zainaugurował wykład dr Huberta Bilewicza poświęcony Tamarze Łempickiej.

OPALKA 1965/ 1- ∞

W połowie lat sześćdziesiątych Roman Opałka (1931-2011) rozpoczął projekt, który okazał się dziełem jego życia, a także jednym z najoryginalniejszych osiągnięć sztuki II połowy XX wieku. Z kilku kartek zapisanym cyframi, początkowo bezładnie, bez zastanowienia, narodził się projekt nazwany później OPALKA 1965/ 1- ∞. Jego wagę artysta przeczuł od razu, choć sens nie był w pierwszym momencie możliwy do pełnego uświadomienia. To nastąpiło stopniowo, kiedy projekt był dopracowywany, nabierał znaczenia formalnego i egzystencjalnego. Dopiero po upływie kilku lat artysta określił jednolity format obrazów (196×135 cm) i przyjął zasadę dodawania przy każdym następnym płótnie do czarnej farby tła 1% bieli, co powodowało, że malował białą farbą na coraz jaśniejszym tle. Zabieg ten nazwał dążeniem do bieli mentalnej. Malując zaczął głośno wypowiadać kolejne, malowane liczby (liczyć). Stosunkowo wcześnie wprowadził do projektu zasadę fotografowania się po zakończeniu każdego, kolejnego obrazu. Zdjęcia robione zawsze w tym samym ujęciu en face, w tym samym ubiorze i uczesaniu pokazują upływ czasu w bardziej oczywisty i tradycyjny zarazem sposób niż obrazy, na których progres liczb nabrał charakteru niemalże mistycznego. Artysta szybko zdał sobie sprawę, że stoi wobec nieskończoności, że ciąg liczb nie ma kresu, który jest nieunikniony dla każdej egzystencji. Dzieło Romana Opałki jest niesłychanie radykalnym, ale też tragicznym dokonaniem sztuki. Nikt nigdy w sposób tak oczywisty, poprzez zapis zrozumiały właściwie dla wszystkich nie pokazał czym jest życie.

Joanna M. Sosnowska, historyk sztuki, dr hab., profesor nadzwyczajny w Instytucie Sztuki PAN w Warszawie. Zajmuje się polską sztuką XIX i XX wieku, krytyką artystyczną i metodologią historii sztuki. Wykładała na Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie, Uniwersytecie Kardynała Stefana Wyszyńskiego i Uniwersytecie Gdańskim. Od 2007 r. kieruje Podyplomowym studium z historii sztuki. Perspektywa społeczna i polityczna w Collegium Civitas. Wydała: Materiały do dziejów Instytutu Propagandy Sztuki (1930-1939) (IS PAN, Warszawa 1992), Polacy na Biennale Sztuki w Wenecji 1895-1999 (Warszawa 1999), Poza kanonem. Sztuka polskich artystek 1880-1939 (Warszawa 2003) oraz Ukryte w obrazach (Warszawa 2012). Redagowała: Towarzystwo Zachęty Sztuk Pięknych. Materiały z sesji (Warszawa 1993); Wystawa paryska 1925 roku. Materiały z sesji naukowej Instytutu Sztuki PAN, 16-17 listopada 2005 roku, (Warszawa 2007); Wystawa paryska 1937. Materiały z sesji naukowej Instytutu Sztuki PAN, 22-23 października 2007, (Warszawa 2009); Wystawa nowojorska 1939. Materiały z sesji naukowej Instytutu Sztuki PAN, 23-24 listopada 2009 (Warszawa 2012). Autorka szeregu artykułów zamieszczonych w pracach zbiorowych. Publikowała m. in. w „Biuletynie Historii sztuki”, „Twórczości”, „Kresach”, „Kontekstach” „Roczniku Historii Sztuki”.

PROGRAM WYKŁADÓW „ZA GRANICĄ SZTUKI”
Poczynając od października 2014 aż do czerwca 2015 wykłady odbywają się w raz w miesiącu w godz. 17.30-19.00 w InfoBoxie w Gdyni.

1. Tamara Łempicka (1898-1980), dr Hubert Bilewicz, Uniwersytet Gdański, 22.10
2. Wojciech Fangor (1922), Ewa Gorządek CSW Warszawa 13.11
3. Jan Lebenstein (1930-1999), Magdalena Szafkowska Muzeum Narodowe we Wrocławiu 10.12
4. Marek Żuławski (1908 -1985), Sławomir Majoch, Muzeum UMK w Toruniu 14.01
5. Roman Opałka (1931-2011), dr hab. Joanna Sosnowska, Instytut Sztuki PAN w Warszawie 11.02
6. Zbigniew Rybczyński (1949), dr hab. Paweł Sitkiewicz Uniwersytet Gdański 11.03
7. Piotr Uklański (1968), dr Łukasz Ronduda CSW Warszawa 8.04
8. Krzysztof Bednarski (1953), prof. Waldemar Baraniewski, Akademia Sztuk Pięknych w Warszawie 18.06

O drugiej edycji projektu ZA GRANICĄ SZTUKI mówi dr Hubert Bilewicz, autor koncepcji i programu merytorycznego cyklu:

Czy artyści-emigranci, to ci, którzy musieli czy ci, którzy chcieli wyjechać? A może też ci, którzy mogli wyjechać? Rozpoczynamy w Muzeum Emigracji w Gdyni drugą edycję cyklu wykładów poświęconych sylwetkom polskich emigrantów – artystów. Ambiwalencja ich statusu, kondycji i motywacji jest kłopotliwa, lecz może stanowić szczególny walor narracji o skomplikowanych czy zapętlonych losach artystów – Polaków czy artystów w ogóle. Jedni byli skazani na wyjazd, inni to dobrowolni wygnańcy. Istotne jest, że kwestia polskiej obecności w nowoczesnej sztuce światowej zawiera w sobie pytania o zakres oraz rangę partycypacji polskich artystów w międzynarodowym obiegu sztuki, jak również pytania o charakter i zasięg recepcji sztuki polskiej. W szczególności dotyczy to artystów- emigrantów, których życie i twórczość rozpięte były między Polską a światem; artystów ciekawych świata, a jednocześnie targanych tęsknotami; asymilujących się w nowych środowiskach bądź wyalienowanych; pozostających za granicą lub wielokrotnie powracających; obywateli świata… Kosmopolityczna bądź internacjonalna formuła życia artystycznego nakładała się na geopolityczne czy narodowe uwikłania, lokalne doświadczenia czy wreszcie indywidualne losy. Choć sztuka współczesna nie posiada już granic, to dwudziestowieczne życie artystyczne określały jednak rozliczne granice: państwowe, środowiskowe, pokoleniowe, ideowe, stylistyczne… Migracje były również motorem życia artystycznego (mobilność i wolność wpisana była bowiem w formułę twórczą). Emigracja bowiem wydaje się być nieodłącznym czynnikiem pamięci i tożsamości narodowej.

Hubert Bilewicz – historyk sztuki, nauczyciel akademicki, edukator. Pracuje w Instytucie Historii Sztuki Uniwersytetu Gdańskiego. Zajmuje się badawczo m.in. historią szkoły sopockiej i gdańskiego środowiska artystycznego po 1945 roku. Interesują go zwłaszcza rozmaite (artystyczne i pozaartystyczne) uwikłania sztuki.