Z cyklu „ZA GRANICĄ SZTUKI” zapraszamy na wykład:

Świadek: Józef Czapski

dr Zbigniew Mańkowski (ASP Gdańsk)

13 listopada 2013, godz. 17.30 l InfoBox w Gdyni

Przez najbliższe osiem miesięcy przedstawimy Państwu ośmiu polskich artystów-emigrantów, których prace przekraczały granice w sztuce, otwierając świat na nowe idee, ale też dotykały newralgicznych granic światopoglądowych, środowiskowych czy pokoleniowych. Nowy cykl wykładów – ZA GRANICĄ SZTUKI – to wyśmienita okazja by poznać twórczość najznakomitszych, choć często nieznanych w kraju, artystów emigracyjnych różnych dziedzin: malarstwa, filmu, rzeźby czy architektury. Udamy się w różne destynacje artystycznych wyjazdów a także podejmiemy próbę zrozumienia wyjątkowej sytuacji emigranta-artysty. Poznamy więc nie tylko twórców, ale także uciekinierów, wygnańców, dobrowolnych rezydentów, obywateli świata… Po wielkim sukcesie frekwencyjnym pierwszego spotkania, zapraszamy na kolejne – już 13 listopada, również w gdyńskim Infoboxie. Tym razem bohaterem będzie Józef Czapski, malarz i intelektualista światowego formatu, którego osobiste doświadczenie rozciągało się od „nieludzkiej ziemi” sowieckich obozów po oazę paryskiej „Kultury”, której był współtwórcą.

Koncepcję i program merytoryczny Projektu ZA GRANICĄ SZTUKI przygotował dr Hubert Bilewicz, który w poniższych słowach opisuje cykl:

„Choć sztuka współczesna nie posiada już granic, to dwudziestowieczne życie artystyczne określały jednak rozliczne granice: państwowe, środowiskowe, pokoleniowe, ideowe, stylistyczne… Granice topograficzne składające się na geografię artystyczną, wyznaczały obszary centrów i prowincji artystycznych, metropolie europejskie zawsze przyciągały artystów z prowincji. Kosmopolityczna bądź internacjonalna formuła życia artystycznego nakładała się na geopolityczne czy narodowe uwikłania bądź lokalne doświadczenia czy wreszcie indywidualne losy. Niemniej dla sztuki ostatniego stulecia równie istotne znacznie miały inne granice: wyznawanych filozofii twórczych, uprawianych dyscyplin, bądź stosowanych mediów artystycznych. Kwestia obecności polskiej w nowoczesnej sztuce światowej zawiera w sobie pytania o zakres oraz rangę partycypacji polskich artystów w międzynarodowym obiegu sztuki, jak również pytania o charakter i zasięg recepcji sztuki polskiej. Wagi obecności artystycznej nie sposób rzecz jasna sprowadzić jedynie do rankingu popularności twórców, mierzących swą karierę sukcesami komercyjnymi bądź statusem celebrytów sztuki. W cyklu wykładów odważymy się wskazać wybranych twórców wizualnych i nieoczywiste zjawiska zarówno międzynarodowe, jak i krajowe, szczególnie istotne dla dziejów sztuki XX wieku, unikając jednak polonocentryzmu i megalomanii. Będzie wielokrotnie mowa o Paryżu – nieustannie przyciągającym światowych artystów, lecz również o twórcach działających w Stanach Zjednoczonych, Kanadzie, Wielkiej Brytanii. Bohaterami spotkań pozostaną jednak przede wszystkim sami artyści-emigranci, których życie i twórczość rozpięte były między Polską a światem: uciekinierzy, wygnańcy, dobrowolni rezydenci. Ciekawi świata, a jednocześnie targani tęsknotami; asymilujący się w nowych środowiskach bądź wyalienowani; pozostający za granicą lub wielokrotnie powracający; obywatele świata…”

Dr Zbigniew Mańkowski, który poprowadzi wykład o Józefie Czapskim tak zachęca do udziału w wykładzie:

„W czasach powojennej emigracji po drugiej wojnie światowej utożsamiany z najlepszymi wartościami ludzkimi, patriotycznymi i artystycznymi. Polak, potomek hrabiowskiej rodziny o powiązaniach z najlepszymi rodami europejskimi. Patriota, angażujący się we wszystkie najważniejsze polskie zrywy patriotyczne i wolnościowe: od wojny polsko-bolszewickiej 1920 roku, w której brawurą i odwagą wywalcza Virtuti militari, poprzez udział w kampanii wrześniowej 1939 roku, podczas której trafia do obozów sowieckich. Po wojnie podejmuje się trudnej misji odnalezienia zaginionych w Związku Sowieckim żołnierzy i oficerów. Spod ręki Czapskiego wychodzą jedne z najlepiej napisanych szkiców i esejów o sztuce XX wieku. I to językiem „czapskim” – żywym, tylko jemu właściwym, pełnym wtrąceń, dygresji nawiązującym do bogactwa kultur – które w sobie nosił – niemieckiej, francuskiej i rosyjskiej właśnie. Doświadczenia rosyjskie i sowieckie znajdą wyraz w książce Na nieludzkiej ziemi– dziele życia, dziele- założycielskim, opisującym piekło dwudziestowiecznego totalitaryzmu. Potem będzie wielki szlak wojenny z armią Andersa przez Irak, Palestynę i Egipt do Włoch jako szef Biura Wydawnictw II Korpusu. Zawsze zaangażowany w służbę tego, co służy człowiekowi i ludziom; zawsze zdeterminowany „widzieć prawdę”. W końcówce lat czterdziestych wraz z przyjaciółmi współtworzy czynnie, jeżdżąc po świecie, zbierając pieniądze, opowiadając o Polsce i Polakach, jedną z najważniejszych instytucji polskiej kultury na emigracji – paryską „Kulturę”. Potem staje się człowiekiem-instytucją – człowiekiem wielu ludzkich wymiarów – historii, życia, sztuki, pisania, przyjaźni z najważniejszymi intelektualistami Europy.

Do Czapskiego wędruje się do Maisons-Laffitte, a jeżdżą wszyscy najważniejsi twórcy powojennej polskiej kultury, po energię, po mądrość, po ludzką prawość i przyjaźń. Bywają: Czesław Miłosz, Zbigniew Herbert, Andrzej Wajda, bywają młodzi – zarażeni wolnością, przyjeżdżają malarze, poszukujący tajemnicy malarstwa, pisarze, twórcy wielu dziedzin w poszukiwaniu tego, co najważniejsze.

Postać filmowa, niebywały życiorys!”

Józef Czapski (1896-1993)

Hrabia Józef Czapski herbu Leliwa urodził się w 1896 w Pradze, zmarł zaś w 1993 w Maisons-Laffitte, we Francji. Malarz, rysownik, pisarz, eseista, krytyk, ale też i wielki człowiek czasów, w których przyszło mu żyć – żołnierz, odznaczony Orderem Virtutti Militari za udział w wojnie polsko-bolszewickiej, więzień obozów jenieckich ZSRR podczas II Wojny Światowej, żołnierz Armii Andersa, major Wojska Polskiego poszukujący „zaginionych” polskich oficerów, ofiar katyńskiej zbrodni. Współtwórca paryskiej „Kultury”, intelektualista, który na swej drodze spotkał wybitne postaci swoich czasów: Andersa, de Gaulle’a, Achmatowa, Camus czy Malraux.

Swoją pasję artystyczną realizował studiując wpierw w Warszawie, a później na krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych, gdzie dołączył do grupy tzw. kapistów – pełnych entuzjazmu i otwartych na świat młodych malarzy, którzy w 1924 założyli tzw. Komitet Paryski, który umożliwił im artystyczną ekskursję do światowej stolicy sztuki. Wraz z Janem Cybisem, Zygmuntem Waliszewskim czy Arturem Nacht-Samborskim zamieszkał na kilka lat w Paryżu, chłonąc francuski postimpresjonizm, by później przenieść te doświadczenia na polski grunt.

Do Francji wrócił ponownie dopiero w 1946, stając się znaczącą postacią paryskiej „Kultury”, z którą związany był aż do śmierci, również przez fakt zamieszkania w domu w Maisons-Laffitte przy Avenue de Poissy 9, gdzie mieściła się redakcja pisma. Jego eseje publikowały znaczące tytuły francuskie, jak „Le Figaro Littéraire”, „Preuves”, „Gavroche” czy „Nova et Vettera”.

Jego twórczość to niezliczone portrety, pejzaże, kompozycje kwiatowe, martwe natury, studia postaci. W swojej pracowni na piętrze domu-redakcji przetwarzał w skupieniu najprostsze motywy z życia codziennego, poszukując dramatyzmu i ekspresji poprzez niezwykle sugestywną grę świateł i kontrastowych barw. Choć jego prace oglądać można było na wystawach we Francji, Szwajcarii, Wielkiej Brytanii, Brazylii czy Belgii, w Polsce był właściwie nieznany jako malarz, ale również jako eseista i dopiero po roku 1989 możliwe stało się zaprezentowanie jego bogatego dorobku. Jego „świadectwa” to liczne książki wspomnieniowe, ale także eseje na temat sztuki, religii i polityki, w tym monografia Józefa Pankiewicza.

PROGRAM WYKŁADÓW „ZA GRANICĄ SZTUKI”

Poczynając od października 2013 aż do maja 2014 wykłady odbywać się będą w każdą drugą środę miesiąca w godz. 17.30-19.00 w InfoBoxie w Gdyni .

1. Emigrantka: Olga Boznańska / dr Hubert Bilewicz (Uniwersytet Gdański) – 9 października 2013

2. Świadek: Józef Czapski / dr Zbigniew Mańkowski (ASP Gdańsk) – 13 listopada 2013

3. Kapista: Piotr Potworowski / dr Hubert Bilewicz (Uniwersytet Gdański) – 11 grudnia 2013

4. Niespełniony geniusz: Maciej Nowicki /dr Jacek Friedrich (Uniwersytet Gdański, Muzeum Miasta Gdyni) – 8 stycznia 2014

5. Pogodna zima w Malakoff: Alina Szapocznikow / dr Dorota Grubba (Polski Instytut Studiów nad Sztuka Świata, Warszawa) – 12 lutego 2014

6. Był sobie raz: Walerian Borowczyk / mgr Irina Gavrash (Uniwersytet Gdański) – 12 marca 2014

7. Geometrie metalu – geometrie strachu: Theodore Roszak i rodzina Jarnuszkiewiczów / dr Dorota Grubba (Polski Instytut Studiów nad Sztuka Świata, Warszawa) – 9 kwietnia 2014

8. Poza Wrogościnność: Krzysztof Wodiczko / dr Dorota Grubba (Polski Instytut Studiów nad Sztuka Świata, Warszawa) – 14 maja 2014