ZA GRANICĄ SZTUKI
Artyści-emigranci: uciekinierzy, wygnańcy, dobrowolni rezydenci, obywatele świata… ?
Pogodna zima w Malakoff: Alina Szapocznikow
dr Dorota Grubba (Polski Instytut Studiów nad Sztuka Świata, Warszawa)
12 lutego 2014, godz. 17:30 | Infobox w Gdyni
Już 12 lutego zapraszamy wszystkich na kolejną odsłonę cyklu „Za granicą sztuki”. Tematem będzie wyjątkowa artystka, której twórczość była nieustającą próbą opisania ludzkiej cielesności – Alina Szapocznikow. Po okrutnych, wojennych doświadczeniach obozów koncentracyjnych wyjechała do Paryża. Jej pierwsze rzeźby wypełniała afirmacja życia, lecz późniejsza śmiertelna choroba ukierunkowała ją na szukanie języka odpowiedniego dla wyrażenia przemian zachodzących w ludzkim ciele. W tym celu poszerzała horyzonty odbiorców, wykorzystując nowe materiały i śmiałe, niepokojące formy. O jej pełnych zmysłowości pracach, które wypełniały jednocześnie świadomość nieuniknionego bólu i pragnienie zachowania tego co nietrwałe opowie dr Dorota Grubba z Polskiego Instytutu Studiów nad Sztuką Świata z Warszawy.
W trakcie ośmiu miesięcy przedstawiamy polskich artystów-emigrantów, których prace przekraczały granice w sztuce, otwierając świat na nowe idee, ale też dotykały newralgicznych granic światopoglądowych, środowiskowych czy pokoleniowych. Cykl wykładów – ZA GRANICĄ SZTUKI – to wyśmienita okazja by poznać twórczość najznakomitszych, choć często nieznanych w kraju, artystów emigracyjnych różnych dziedzin: malarstwa, filmu, rzeźby czy architektury. Udajemy się w różne destynacje artystycznych wyjazdów a także podejmujemy próby zrozumienia wyjątkowej sytuacji emigranta-artysty. Poznajemy więc nie tylko twórców, ale także uciekinierów, wygnańców, dobrowolnych rezydentów, obywateli świata…
Alina Szapocznikow – wybitna polska rzeźbiarka. Urodziła się 16 maja 1926 w Kaliszu, zmarła 2 marca 1973 w Praz-Coutant, Francja. Była jedną z najoryginalniejszych współczesnych rzeźbiarek, która stworzyła własny język form, by dać wyraz zmianom, jakie w jej ciele poczyniła wieloletnia, nieuleczalna choroba, która ją ostatecznie pokonała.
Doświadczenia młodości – pobyt w getcie, w kilku hitlerowskich obozach i późniejsze zmagania z chorobą skierowały jej twórcze poszukania ku własnemu ciału i jego przemianom. Polem jej eksperymentów była również technika rzeźbiarska – nieustannie eksperymentowała z nowymi materiałami, tworząc przejmujące prace o rzadko spotykanej sile ekspresji.
Zaraz po wojnie artystka wyjechała do Pragi, kierując swoje zainteresowanie ku rzeźbie. Podjęła studia w Wyższej Szkole Artystyczno-Przemysłowej w Pradze, a dzięki stypendium kontynuowała studia w École Nationale Supérieure des Beaux-Arts w Paryżu. Gdy choroba zmusiła ją do przerwania nauki, wróciła do Polski, starając się włączyć w życie artystyczne między innymi biorąc udział w konkursach na pomniki.
W 1963 przeniosła się na stałe do Francji, poszukując przede wszystkim większych możliwości technicznych i łatwiejszej dostępności nietypowych materiałów rzeźbiarskich, z którymi nieustannie eksperymentowała. Pierwszym znaczącym sukcesem było otrzymanie w 1965 nagrody Fundacji Copley za rzeźbę „Goldfinger”, odnoszącą się do jednego z filmów o Jamesie Bondzie. Było to jej pierwsze bezpośrednie nawiązanie do kultury popularnej. Kilkukrotnie jeszcze pojawiała się w Polsce, by ostatecznie w 1972 uzyskać obywatelstwo francuskie.
Prace Aliny Szapocznikow były obiektem ożywionej dyskusji jeszcze za jej życia. Była prekursorką wielu nowych nurtów sztuki współczesnej, nowatorsko poszukując środków wyrazu dla swoich artystycznych wizji. Cała niemal twórczość rzeźbiarska artystki koncentruje się wokół ciała, jest próbą jego „utrwalania”, zapamiętywania, analizą jego intymności i seksualności. W 2012 w nowojorskim Muzeum Sztuki Współczesnej MOMA miała miejsce indywidualna wystawa ponad 100 rzeźb i rysunków artystki pod tytułem „Sculpture Undone, 1955-1972″.
Dr Dorota Grubba-Thiede, która poprowadzi wykład o Alinie Szapocznikow tak zachęca do udziału w spotkaniu:
Metaforyczny tytuł wykładu przywołuje jedną z zadziwiających oryginalnością i odwagą (z uwagi na psychomorficzne inspiracje i potencjał erotyki) prac przestrzennych Aliny Szapocznikow (1926-1973), przedwcześnie zmarłej wybitnej polskiej artystki- rzeźbiarki eksperymentalnej. „Pogodną zimę w Malakoff” wykonała w roku 1971 roku z nietrwałych materiałów takich jak różowawa włóczka, „chmurzasta” wełna, poliestrowe, cieliste odlewy ciała artystki: twarzy, piersi, pośladków i in. Ta pokaźnych rozmiarów – z natury nietrwała rzeźba, przypomina wywiedzioną z iberoamerykańskiej kultury formę halucynogennego kwiatu, niejako zapowiadając szereg eksperymentów formalnych Louise Bourgeois oraz wyraźne powroty wątków surrealnych w twórczości artystek feministek schyłku XX wieku i początku wieku XXI. Najnowsze badania historyczno- artystyczne nad twórczością Aliny Szapocznikow odsłaniają prekursorskie dla dalszych losów historii rzeźby współczesnej cechy wielu jej poszukiwań. Od 1963 roku artystka wraz z Romanem Cieślewiczem – równie wybitnym i na wskroś nowoczesnym grafikiem, wyemigrowali do Francji, osiadając w Malakoff pod Paryżem, które szybko stało się charyzmatycznym miejscem spotkań międzynarodowej grupy artystów awangardowych.
Wykład z jednej strony syntetycznie przywoła ducha czasu Francji i Polski – najważniejszych miejsc funkcjonowania artystycznego Aliny Szapocznikow, ze wskazaniem na kontekst szeregu najnowszych ekspozycji jej twórczości (m.in. MoMA w Nowym Jorku w 2012-2013, Centrum Pompidou w Paryżu i Sztokholm 2013, Sopot i Warszawa w 2013-2014, Tel Awiw 2014). Z drugiej strony będzie wędrówką wskazującą potencjały znaczeniowe i interpretacyjne w wybranych pracach Aliny Szapocznikow, której intuicja podpowiadała koncepcję rzeźby jako przestrzeni swoiście dla odbiorców terapeutycznej, tj. afirmatywnej i katarktycznej zarazem, o gęstych i podskórnie pulsujących emocjach. W jej realizacjach jak w soczewce odnajdujemy niepokorne eksperymenty przywracające wiarę w istotność sztuki w życiu człowieka, jakby równoległą do refleksji Susan Sontag autorki tekstu- manifestu „Przeciw interpretacji”, która przypominała iż abstrahując od hermeneutycznych tekstów, sztuka dla tworzącego i odbierającego staje się „koniecznością życiową”, obszarem bezpośrednich przeżyć, przestrzenią wolności. Partnerami – rozmówcami będą dla Aliny Szapocznikow Alberto Giacometti (1901-1966), któremu w 1966 dedykowała przejmujące prywatne memento „Kobieta (głowa) z łyżką”, Niki de Saint-Phalle, Arman i inni uduchowieni reprezentanci francuskiego Nouveau réalisme z (teoretykiem) Pierrem Restagnim, Marcel Duchamp, ale również wybitna rzeźbiarka Wanda Czełkowska, (która w 1963 gościła w Paryżu i Malakoff) oraz syn Piotr Stanisławski i mąż Roman Cieślewicz – zafascynowani twórczością Aliny Szapocznikow – partnerzy jej nieskrępowanych, polimateriałowych i polisemantycznych eksperymentów.
Dorota Grubba-Thiede – doktor w zakresie nauk o sztuce, magister sztuki, wykładowczyni, kuratorka wystaw, m.in.: „Stanisław Horno-Popławski (1902-1997). Droga Sztuki sztuka drogi”, „PAŃSTWO DYDONY” – wybrane problemy współczesnej rzeźby polskiej (2010 PGS w Sopocie, Galeria Nowych Mediów w Warszawie), „Stanisław Horno-Popławski. Droga sztuki- sztuka drogi”(PGS+16 edycji w l.2002-2006), „Krzysztof Malec- rzeźba dokumentacja twórczości” (PGS i CRP w Orońsku 2003-2004), „Magdalena Abakanowicz – Potnia Theron” (PGS 2012) i aktualnych wystaw „…apokryfy, imponderabilia- Alina Szapocznikow” oraz „Przebiśniegi” (obie w PGS w Sopocie oraz w Galerii Opera Teatru Wielkiego-Opery Narodowej w Warszawie 2013-2014) jak i Katarzyna Józefowicz – Piotr Józefowicz …anektując kolejną cząstkę czasu indywidualnego (2013-2014) i „Jerzy Bereś – Zbigniew Warpechowski. Ablucje” 2014 (obie w PGS w Sopocie).
PROGRAM WYKŁADÓW „ZA GRANICĄ SZTUKI”
Poczynając od października 2013 aż do maja 2014 wykłady odbywają się w każdą drugą środę miesiąca w godz. 17.30-19.00 w InfoBoxie w Gdyni .
1. Emigrantka: Olga Boznańska / dr Hubert Bilewicz (Uniwersytet Gdański) – 9 października 2013
2. Świadek: Józef Czapski / dr Zbigniew Mańkowski (ASP Gdańsk) – 13 listopada 2013
3. Kapista: Piotr Potworowski / dr Hubert Bilewicz (Uniwersytet Gdański) – 11 grudnia 2013
4. Niespełniony geniusz: Maciej Nowicki /dr Jacek Friedrich (Uniwersytet Gdański, Muzeum Miasta Gdyni) – 8 stycznia 2014
5. Pogodna zima w Malakoff: Alina Szapocznikow / dr Dorota Grubba (Polski Instytut Studiów nad Sztuka Świata, Warszawa) – 12 lutego 2014
6. Był sobie raz: Walerian Borowczyk / mgr Irina Gavrash (Uniwersytet Gdański) – 12 marca 2014
7. Geometrie metalu – geometrie strachu: Theodore Roszak i rodzina Jarnuszkiewiczów / dr Dorota Grubba (Polski Instytut Studiów nad Sztuka Świata, Warszawa) – 9 kwietnia 2014
8. Poza Wrogościnność: Krzysztof Wodiczko / dr Dorota Grubba (Polski Instytut Studiów nad Sztuka Świata, Warszawa) – 14 maja 2014
Projekt ZA GRANICĄ SZTUKI zainaugurował wykład dr Huberta Bilewicza, autora koncepcji i programu merytorycznego, który w poniższych słowach opisuje cykl:
„Choć sztuka współczesna nie posiada już granic, to dwudziestowieczne życie artystyczne określały jednak rozliczne granice: państwowe, środowiskowe, pokoleniowe, ideowe, stylistyczne… Granice topograficzne składające się na geografię artystyczną, wyznaczały obszary centrów i prowincji artystycznych, metropolie europejskie zawsze przyciągały artystów z prowincji. Kosmopolityczna bądź internacjonalna formuła życia artystycznego nakładała się na geopolityczne czy narodowe uwikłania bądź lokalne doświadczenia czy wreszcie indywidualne losy. Niemniej dla sztuki ostatniego stulecia równie istotne znacznie miały inne granice: wyznawanych filozofii twórczych, uprawianych dyscyplin, bądź stosowanych mediów artystycznych. Kwestia obecności polskiej w nowoczesnej sztuce światowej zawiera w sobie pytania o zakres oraz rangę partycypacji polskich artystów w międzynarodowym obiegu sztuki, jak również pytania o charakter i zasięg recepcji sztuki polskiej. Wagi obecności artystycznej nie sposób rzecz jasna sprowadzić jedynie do rankingu popularności twórców, mierzących swą karierę sukcesami komercyjnymi bądź statusem celebrytów sztuki. W cyklu wykładów odważymy się wskazać wybranych twórców wizualnych i nieoczywiste zjawiska zarówno międzynarodowe, jak i krajowe, szczególnie istotne dla dziejów sztuki XX wieku, unikając jednak polonocentryzmu i megalomanii. Będzie wielokrotnie mowa o Paryżu – nieustannie przyciągającym światowych artystów, lecz również o twórcach działających w Stanach Zjednoczonych, Kanadzie, Wielkiej Brytanii. Bohaterami spotkań pozostaną jednak przede wszystkim sami artyści-emigranci, których życie i twórczość rozpięte były między Polską a światem: uciekinierzy, wygnańcy, dobrowolni rezydenci. Ciekawi świata, a jednocześnie targani tęsknotami; asymilujący się w nowych środowiskach bądź wyalienowani; pozostający za granicą lub wielokrotnie powracający; obywatele świata…”
