ZA GRANICĄ SZTUKI
Artyści-emigranci: uciekinierzy, wygnańcy, dobrowolni rezydenci, obywatele świata… ?

Był sobie raz: Walerian Borowczyk
Irina Gavrash (Uniwersytet Gdański)
12 marca 2014, godz. 17:30 | Infobox w Gdyni

Już 12 marca zapraszamy na kolejną odsłonę cyklu „Za granicą sztuki”. Tym razem będzie to spotkanie z twórczością jednego z najbardziej wyjątkowych polskich filmowców. Walerian Borowczyk łączył w swoich obrazach wysmakowanie plastyczne i zmysł prowokatora. Jego „Dzieje grzechu” po kilkudziesięciu latach wciąż wzbudzają kontrowersje, ale i podziw krytyków. W nieustannym poszukiwaniu prawdy o naturze człowieka i relacji łączącej się z innymi nie bał się łamać tabu i przekraczać kolejnych granic, zawsze jednak dbając o estetyczny wymiar podróży w jaką zabierał widza. W swoich eksploracjach posługiwał się różnymi językami, także językiem eksperymentalnego filmu animowanego i to właśnie w nim potrafił przemawiać najdobitniej.

Spotkanie jest częścią cyklu wykładów ZA GRANICĄ SZTUKI – w trakcie ośmiu miesięcy przedstawiamy polskich artystów-emigrantów, których prace przekraczały granice w sztuce, otwierając świat na nowe idee, ale też dotykały newralgicznych granic światopoglądowych, środowiskowych czy pokoleniowych. To wyśmienita okazja by poznać twórczość najznakomitszych, choć często nieznanych w kraju, artystów emigracyjnych różnych dziedzin: malarstwa, filmu, rzeźby czy architektury. Udajemy się w różne destynacje artystycznych wyjazdów a także podejmujemy próby zrozumienia wyjątkowej sytuacji emigranta-artysty. Poznajemy więc nie tylko twórców, ale także uciekinierów, wygnańców, dobrowolnych rezydentów, obywateli świata…

Walerian Borowczyk (ur. 21 października 1923 w Kwilczu, zm. 3 lutego 2006 w Paryżu ) – grafik, scenarzysta, twórca filmów animowanych oraz artystycznego kina erotycznego. W latach 1946-1951 Borowczyk studiował na Wydziale malarstwa krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych pod kierunkiem Zbigniewa Pronaszki oraz Zygmunta Radnickiego. Studia malarskie zaważyły na całej późniejszej twórczości Borowczyka mimo coraz bardziej widocznego zainteresowania grafiką zarówno artystyczną, jak i użytkową, a następnie filmem. W okresie socrealistycznym tworzył cykle graficzne w ramach obowiązującej doktryny. Prace te jednak wyróżniały się pewnym dystansem i ironią wobec przyjętej konwencji. Wraz z nastaniem odwilży Borowczyk włączył się do procesu kształtowania Polskiej Szkoły Plakatu. Doświadczenia w dziedzinie grafiki użytkowej niedługo wykorzystał w twórczości filmowej. Razem z grafikiem Janem Lenicą dokonali nobilitacji animacji filmowej, która zaczęła być postrzegana jako forma wypowiedzi artystycznej, a nie jak do tej pory jako produkcja przeznaczona wyłącznie dla dzieci. Wspólne krótkometrażowe filmy animowane „Był sobie raz” oraz „Dom” przyniosły artystom międzynarodowy rozgłos. Za ostatni autorzy otrzymali Grand Prix na Międzynarodowym Konkursie Filmów Eksperymentalnych w ramach Expo 1958. Wysoka nagroda pieniężna dała możliwość wyjazdu do Francji, gdzie Borowczyk podjął współpracę z wytwórnią filmową „Les Cinéastes Associés”, by przez następne dziesięć lat kontynuować pracę nad krótkim metrażem. Następna cezura przypada na lata 1967/1968. To był moment, w którym artysta skierował swoją uwagę w stronę długiego metrażu. W 1967 powstał animowany film „Teatr Pana i Pani Kabal”, a w roku następnym pierwszy długometrażowy film aktorski „Goto, wyspa miłości”. Do wybitnych osiągnięć Borowczyka zaliczane są także filmy „Blanche”, ,„Dzieje grzechu” (jedyny film długometrażowy powstały przed opuszczeniem Polski) oraz „Opowieści niemoralne” i „Bestia”, tworzone w pierwszej połowie lat 70. Ostatnie jednak coraz bardziej prowokowały opinię publiczną, przełamując różnorakie tabu społeczne.

Borowczyk był artystą o osobowości wielostronnej, wymykającej się jednoznacznym określeniom. Zaprzeczał próbom podziału swojej twórczości według gatunków, rodzajów wykorzystywanych środków artystycznych, okresów, postrzegając ją raczej jako pewne kontinuum pozbawionych wyraźnych granic manifestacji uniwersum, jakim jest wyobraźnia. Inspiracji szukał zarówno w dawnej tradycji malarskiej, jak również w sztuce XX wieku. Nowoczesność ujawniła się w twórczości Borowczyka jednak głównie poprzez zwrócenie się ku szczególnie bliskiej jego wrażliwości poetyce surrealistycznej.

Irina Gavrash – absolwentka historii sztuki na Uniwersytecie Gdańskim, a obecnie doktorantka. Napisała pracę magisterską poświęconą plakatom filmowym Waleriana Borowczyka. Obecnie zajmuje się relacjami artystycznymi pomiędzy ZSRR a PRL w okresie odwilży. W 2012 roku była sekretarzem naukowym konferencji zorganizowanej przez Polski Instytut Studiów nad Sztuką Świata, „Polska-Rosja. Sztuka i Historia”, skupiającej przedstawicieli polskich i rosyjskich środowisk naukowych.

PROGRAM WYKŁADÓW „ZA GRANICĄ SZTUKI”

Poczynając od października 2013 aż do maja 2014 wykłady odbywają się w każdą drugą środę miesiąca w godz. 17.30-19.00 w InfoBoxie w Gdyni .

1. Emigrantka: Olga Boznańska / dr Hubert Bilewicz (Uniwersytet Gdański) – 9 października 2013

2. Świadek: Józef Czapski / dr Zbigniew Mańkowski (ASP Gdańsk) – 13 listopada 2013

3. Kapista: Piotr Potworowski / dr Hubert Bilewicz (Uniwersytet Gdański) – 11 grudnia 2013

4. Niespełniony geniusz: Maciej Nowicki /dr Jacek Friedrich (Uniwersytet Gdański, Muzeum Miasta Gdyni) – 8 stycznia 2014

5. Pogodna zima w Malakoff: Alina Szapocznikow / dr Dorota Grubba (Polski Instytut Studiów nad Sztuka Świata, Warszawa) – 12 lutego 2014

6. Był sobie raz: Walerian Borowczyk / mgr Irina Gavrash (Uniwersytet Gdański) – 12 marca 2014

7. Geometrie metalu – geometrie strachu: Theodore Roszak i rodzina Jarnuszkiewiczów / dr Dorota Grubba (Polski Instytut Studiów nad Sztuka Świata, Warszawa) – 9 kwietnia 2014

8. Poza Wrogościnność: Krzysztof Wodiczko / dr Dorota Grubba (Polski Instytut Studiów nad Sztuka Świata, Warszawa) – 14 maja 2014

Projekt ZA GRANICĄ SZTUKI zainaugurował wykład dr Huberta Bilewicza, autora koncepcji i programu merytorycznego, który w poniższych słowach opisuje cykl:

Choć sztuka współczesna nie posiada już granic, to dwudziestowieczne życie artystyczne określały jednak rozliczne granice: państwowe, środowiskowe, pokoleniowe, ideowe, stylistyczne… Granice topograficzne składające się na geografię artystyczną, wyznaczały obszary centrów i prowincji artystycznych, metropolie europejskie zawsze przyciągały artystów z prowincji. Kosmopolityczna bądź internacjonalna formuła życia artystycznego nakładała się na geopolityczne czy narodowe uwikłania bądź lokalne doświadczenia czy wreszcie indywidualne losy. Niemniej dla sztuki ostatniego stulecia równie istotne znacznie miały inne granice: wyznawanych filozofii twórczych, uprawianych dyscyplin, bądź stosowanych mediów artystycznych. Kwestia obecności polskiej w nowoczesnej sztuce światowej zawiera w sobie pytania o zakres oraz rangę partycypacji polskich artystów w międzynarodowym obiegu sztuki, jak również pytania o charakter i zasięg recepcji sztuki polskiej. Wagi obecności artystycznej nie sposób rzecz jasna sprowadzić jedynie do rankingu popularności twórców, mierzących swą karierę sukcesami komercyjnymi bądź statusem celebrytów sztuki. W cyklu wykładów odważymy się wskazać wybranych twórców wizualnych i nieoczywiste zjawiska zarówno międzynarodowe, jak i krajowe, szczególnie istotne dla dziejów sztuki XX wieku, unikając jednak polonocentryzmu i megalomanii. Będzie wielokrotnie mowa o Paryżu – nieustannie przyciągającym światowych artystów, lecz również o twórcach działających w Stanach Zjednoczonych, Kanadzie, Wielkiej Brytanii. Bohaterami spotkań pozostaną jednak przede wszystkim sami artyści-emigranci, których życie i twórczość rozpięte były między Polską a światem: uciekinierzy, wygnańcy, dobrowolni rezydenci. Ciekawi świata, a jednocześnie targani tęsknotami; asymilujący się w nowych środowiskach bądź wyalienowani; pozostający za granicą lub wielokrotnie powracający; obywatele świata…